Tweet

Πλάτων: H σημασία της ηθικής διαπαιδαγώγησης των νέων

Posted by olympiada 

Σκοπός της εκπαίδευσης, κατά τον Πλάτωνα, δεν είναι η γνώση. Τα παιδιά δοκιμάζονται ως προς τη δύναμη του χαρακτήρα τους και η εκπαίδευση δεν είναι διαδικασία αφομοίωσης πληροφοριών ή απόκτησης δεξιοτήτων, οι οποίες ελέγχονται ανά τακτά διαστήματα, αλλά η καλλιέργεια της ψυχής. […] Σήμερα, αυτό αποκαλείται συνήθως «ηθική διαπαιδαγώγηση» και επικρατεί ολοένα και περισσότερο η άποψη ότι τα σχολεία, και όχι οι γονείς, είναι που πρέπει να την παρέχουν. Σπανίως όμως κυριαρχεί στο συνολικό σχολικό πρόγραμμα, αντίθετα απ’ ότι συμβαίνει στον Πλάτωνα (Βλ. Julia Annas, Εισαγωγή στον Πλάτωνα, εκδ. Καλέντης, Αθήνα 2006, σελ. 107-109).

Οι ποιητές έχουν θεϊκό χάρισμα, όχι όμως γνώση

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, οι ποιητές δημιουργούν τα έργα τους ευρισκόμενοι σε κατάσταση «ενθουσιασμού», δηλαδή σε μια κατάσταση όπου η λογική τους έχει εγκαταλείψει:

Σωκράτης (απευθυνόμενος στον ποιητή Ίωνα): Αυτό που σε κάνει να λες ωραία πράγματα για τον Όμηρο δεν είναι κάποια ειδική τεχνική γνώση αλλά θεϊκή δύναμη που σε δονεί, όπως ακριβώς συμβαίνει με την πέτρα που ο Ευριπίδης την ονόμασε «μαγνήτη» και ο πολύς κόσμος τη λέει «πέτρα του Ηρακλή». […] Έτσι λοιπόν και η Μούσα χαρίζει σε ορισμένους δύναμη θεϊκή· και από αυτούς τους ένθεους ανθρώπους κρέμεται έπειτα μια αρμαθιά από άλλους, που διατελούν σε κατάσταση ενθουσιασμού […] γιατί ο ποιητής είναι κάτι πολύ ανάλαφρο, που πετάει κάτι ιερό, και δεν μπορεί να δημιουργήσει προτού να τον κυριεύσει ο ενθουσιασμός και πέσει σε έκσταση και πάψει πια να έχει μέσα του το λογικό· απεναντίας, κάθε άνθρωπος, όσο έχει μέσα του τούτο το πράγμα, το λογικό, αδυνατεί να γράψει ποιήματα ή να δίνει χρησμούς. 

(Πλάτων, Ίων, 533c – 534c)

Ο έλεγχος της ποίησης

Ο Πλάτων πιστεύει ότι χρειάζεται ένα είδος λογοκρισίας στους μύθους, ιδιαίτερα σε αυτούς με τους οποίους διαπαιδαγωγούνται τα παιδιά.

Σωκράτης: Πρώτη μας δουλειά, λοιπόν, καθώς φαίνεται, θα είναι να επιβλέπουμε εκείνους που φτιάχνουν τους μύθους, και ότι καλό φτιάξουν, να το εγκρίνουμε, ενώ τα άλλα να τα πετάμε. Κι ότι θα εγκρίνουμε, να πείθουμε τις παραμάνες και τις μανάδες να το λένε στα παιδιά και να τους πλάθουν τις ψυχές με αυτούς τους μύθους πολύ περισσότερο απ’ ότι τους πλάθουν τα σώματα με τα χέρια τους·  κι όσο γι’ αυτά που λένε τώρα στα παιδιά, είναι τα πιο πολλά για πέταμα […] Αυτούς [τους μύθους], είπα, που μας έλεγαν ο Ησίοδος και ο Όμηρος, και οι άλλοι οι ποιητές. Αυτοί έπλεκαν μυθικές διηγήσεις ψεύτικες και τις έλεγαν στους ανθρώπους και τις λένε και τώρα.

Αδείμαντος: Ποιους μύθους εννοείς, είπε, και τι κακό βρίσκεις σ’ αυτούς;

Σωκράτης: Αυτό που πρωτίστως και κυρίως πρέπει να κατακρίνει κανείς, ιδίως όταν το ψέμα είναι και κακοφτιαγμένο.

Αδείμαντος: Έχεις ένα παράδειγμα;

Σωκράτης: Όταν λόγου χάριν κάποιος, με όσα λέει, παρουσιάζει άσχημα ότι σχετίζεται με τους θεούς και τους ήρωες, δηλαδή ποιας λογής είναι αυτοί, σαν το ζωγράφο που όσα ζωγραφίζει δεν έχουν καμιά ομοιότητα με αυτά που θέλει να ζωγραφίσει.

(Πλάτων, Πολιτεία, Β, 377c-e)

Καλή και κακή τέχνη

Ο Πλάτων διαχωρίζει τη μουσική (πνευματική καλλιέργεια) όχι ως προς την ευχαρίστηση ή την αηδία που αυτή προκαλεί, αλλά σε αυτή που κάνει τους ανθρώπους καλύτερους και σ’ αυτή που τους κάνει χειρότερους:

Αθηναίος: Ας πάρουμε κάποιον που έχει συνηθίσει σε σοβαρή και προσεγμένη μουσική από την παιδική του ηλικία μέχρι την ωριμότητα του. Αν ακούσει κάτι αντίθετο, θα το θεωρήσει απαίσιο και θα το μισήσει. Αν όμως έχει μάθει να απολαμβάνει την κοινή μουσική, δεν θα του αρέσει το σωστό και καλλιεργημένο είδος της. Όπως είπα, λοιπόν καμιά μουσική δεν είναι καλύτερη ή χειρότερη από την άλλη στο θέμα της ευχαρίστησης ή της αηδίας. Η διαφορά είναι μόνο ότι η μία κάνει καλύτερους τους ανθρώπους που έχουν ανατραφεί μ’ αυτήν, ενώ ή άλλη χειρότερους.

(Πλάτων, Νόμοι, Ζ 802 c-d)

Παιδεία και παράδοση

Ο Πλάτων είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικός στις πάσης φύσεως αλλαγές και ουσιαστικά απορρίπτει κάθε νεωτερισμό:

Αθηναίος: Επομένως, η θέση μας είναι να κάνουμε ότι μπορούμε, για να εμποδίσουμε τα παιδιά μας να δοκιμάσουν νέα πράγματα τόσο στο χορό όσο και στο τραγούδι, αλλά και να σταματήσουμε κάθε προσπάθεια εκείνων που επιχειρούν να τα δελεάσουν σε νεωτερισμούς.

(Πλάτων, Νόμοι, Ζ 798 e)

Τα αποσπάσματα των πλατωνικών διαλόγων προέρχονται από το Ανθολόγιο των Φιλοσοφικών Κειμένων της Γ΄ Γυμνασίου.

http://ift.tt/15SZhb3